Una festa chi no spaciàt mai - I

  Funt medas is chistionis de is tempus antigus chi nisciunu at contau mai, e medas is logus chi nisciunu at fotografau mai. Custu est pòtziu sutzedi po su fatu chi a scriri e a fotografai fiant sèmpiri is prus arricus e is chi cumandànt, e duncas de is cosas de is poburitus, chi fiant sa majoria de sa genti, imoi ndi scieus pagu e nudda. Aici m'est acucau de scriri contus chi si podint agiudai a sciri e cumprendi mellus comenti biviat sa genti.

  Su chi sighit est unu de is contus chi apu intèndiu de babai miu, unu contu spassiosu chi issu iat intèndiu candu fiat giovuneddu e biviat in Stampaxi, in su Brugu [1], logu aundi est nàsciu e pàsciu.

  Innoi cumentzat su contu de Antoni Sanna.

Una festa chi no spaciàt mai - I

  In su tempus finsas a s'acabada de is annus 50, candu ancoras no nci fiat sa televisioni, sa genti de "is bàscius" [2], in s'istadi longa de Casteddu, nci bessiat de is domus po si gosai su friscu de su maistraleddu chi si-ndi pesat apustis scurigau.

Is bàscius de Casteddu
fotografia pigada de su lìburu "Cagliari amore mio"

  Sa genti insandus portàt is cadiras aforas de domu, in s'arruga, e mentris is fèminas abarrànt sèmpiri unu pagu arretiradas, sètzias acanta de s'enna de domu, is òminis, totus a camisa a màniga curtza, fiant prus andarinus; sciurmas de piciocheddus curriant e giogànt in totu is arrugas, tanti a cudda ora de tràficu no nci-ndi fiat prus. Totu beniat animau comenti chi fessit festa manna e in pagu tempus s'arruga si preniat de cadiras e de scannus de palla [3].

  S'allirghia pigàt a totus, mannus e piticus, e pariat chi totuindunu fessit acabada sa poburesa, e totus biviant comenti chi cussu fessit unu bisu, pighendi parti a una festa chi no spaciàt mai.

  S'istadi portàt sa genti a formai cambaradas mannas chi si-nci poniant a ingìriu de unu contadori o foxileri [4]. Casi sèmpiri su foxileri fiat un'òmini brullanu e befianu, ma podiat essi una fèmina matuca puru, cun sa fueddada lestra e spassiosa. Sa genti aici cuncordàt una spètzia de tiatru populari fatu de sei, cun atoris chi teniant abilesa manna in su contai.
  Dònnia contadori passàt de una cambarada a s'àtera, mancai torrendi a contai su chi iat contau giai, ma circhendi de dd'amellorai, faendi-ddu dònnia borta prus spassiosu, aici sa genti no dd'arrosciat mai, mancai dd'essit intèndiu giai.

  Unu de is prus circaus e connotus foxileris fiat Cicitu Muscau, unu piscadoreddu sghilliau [5] e mesu sfainau chi nci teniat una barchixedda mali-pigada chi, comenti pigàt su mari, s'arrepreniat de àcua, e po cussu dda depiat lassai in sicu. A Cicitu su traballu de piscai no dd'andàt a gèniu meda e preferiat contai contus. Ma po fai bivi sa famìllia sua ddi tocàt amarolla a fai s'ùnicu traballu chi iat imparau, e po cussu andàt a agiudai àterus piscadoris chi teniant barca bona, circhendi de apillai puru calincunu dinareddu chi ddi serbiat po arrangiai sa barca sua.

  S'allumìngiu "Muscau" si-dd'iant postu po su fatu chi issu no s'arretiràt mai ananti de una tassa de muscau de Campidanu de Casteddu, binu chi ddi praxiat meda e chi si-ddu cumbidànt in is mericeddus e in is notis de istadi, in su mentris chi fiat contendi contus. 
  Podiat sutzedi chi sa tassa stentessit a arribai, e insandus Cicitu cumentzàt a fai sa boxi sarragada e a tussiri e scarrasciai finsas a candu no arribàt una bella tassa prena de muscau: pariat chi cussu binu durci arrennescessit puru a ddi fai arregordai (o imbentai, custu no ddu scieus) is prus atrivius e togus acontèssius chi faiant scracalliai de s'arrisu is chi dd'ascurtànt.

  Unu de is contus preferius de Cicitu Muscau fiat su de Francischinu Fortalesa, personàgiu chi esistiat deaderus ma chi su nòmini si-dd'iat imbentau Cicitu etotu po cuai chini fessit. Francischinu fiat un'òmineddu làngiu e lègiu, e s'allumìngiu de "Fortalesa" [6] si-dd'iat postu po ddi stroci sa bisura, smanendi-si-dda [7] a s'arrevèsciu.

  Cicitu de custu bellu schèsciu [8] contàt fatus chi fiant sutzèdius deaderus, mancai smanendi-ddus, e strociat sa fueddada de is piscadoris de sa Marina [9], cumbinada cun su chistionai a scrillitus de Francischinu e de cussu nasali de su babai Zìnzulu Sìmbula, àteru personàgiu chi esistiat deaderus, ma custu puru teniat unu nòmini imbentau de Cicitu.

  Zìnzulu, chi fiat bèciu e sèmpiri imbriagu, e su fillu Francischinu Fortalesa, fiant duas figuras chi scallentànt meda is chi ascurtànt su contu, e a s'acabada, apustis chi iant intèndiu a Cicitu strocendi-ddus, si spassiànt circhendi issus etotu de fai is boxis de is duus personàgius.

Su contu sighit, bai a sa segundu parti

1. Su Brugu est su tretu de Corso Vittorio Emanuele, in Casteddu, chi bandat de s'Eca Manna, o Arcu de Palabanda, finsas a sa Crèsia de s'Annuntziada.
2. Is "bàscius" fiant is domixeddas aundi biviant is poburitus; fiant domus a unu pranu sceti, opuru domus a pranu terra de unu palàtziu, e finsas domus asuta de su pranu de s'arruga (is gragatus); custas domus fiant casi sèmpiri sena de fentanas, ùmbidas e scuriosas.
3. Su "scannu de palla" est sa cadira sarda cun su fundu de palla.
4. "Foxileri" est unu chi ddi praxit a contai "contus de foxili"; "foxileri" est puru unu de is duus allumìngius de is Stampaxinus, s'àteru est "cùcuru cotu".
5. "Sghilliau" in d-unu fueddu sceti bolit nai "sganiu e mandroni" (in italianu est "svogliato e pigro").
6. "Fortalesa" in italianu est "fortezza".
7. "Smanai" in italianu est "esagerare".
8. "Bellu schèsciu" tenit su sentidu de "personi de pagu profetu", in italianu est "persona poco affidabile".
9. Sa prus manna diferèntzia cun sa fueddada de Stampaxi fiat chi in sa fueddada de is piscadoris de sa Marina s'alveolari vibranti r [r] in corpus de fueddu, ananti o apustis de consonanti, nci bessiat a alveolari laterali l [l], e duncas "sardu" => "saldu", "pratu" => "platu", "perda" => "pelda", "pirmissu" => "pilmissu", "prumiti" => "plumiti".